سفید کردن برنج

به عمل حـذف جنـین (جـرم)، پریکـارپ، غـشاء پوشـشی و لایـه هـای آلـرون از بـرنج قهوه ای، سفید کردن اطلاق می شود (تصویر 12 – 23 ).

درجـه سـفیدی یکـی از پارامترهـای موثر بر کیفیت تبدیل می باشد. میزان مطلوب بودن درجه سـفیدی بـرنج بـه شـرایط بـازار و ذائقه مصرف کننده ارتباط دارد. مصرف کنندگان در کشورمان برنج با درجه تبدیل بـالا و یا درجه سفیدی بیشتر را ترجیح می دهند. این در حالی است که در برخی دیگر از کـشورها برنج با درجه سفیدی کمتر ترجیح داده می شود. باید این نکته را یادآور شد کـه بـا افـزایش درجه سفیدی نه تنها ارزش تغذیه ای بـرنج کـاهش می یابد بلکـه درصـد شکـست آن نیـز زیادتر می شود.

سفید کن های رایج

سفید کن های برنج به دو دسته تقسیم می شوند و امکـان قرارگیـری یـک سـفیدکـن در یک یا دو گروه وجود دارد. این تقسیم بندی به دو صورت می باشد.

الف- براساس نحوه حرکت برنج در سفیدکن

دستگاه های سفیدکن ممکن است بصورت افقی یا عمودی باشند. در نـوع افقـی برآینـد حرکت دانه های برنج در محفظه دستگاه سفیدکن یک مسیر افقی است. امـا در سـفیدکـن عمودی، مسیر حرکت دانه های برنج عمودی (از بالا به پایین) است. در اصل در سـفیدکـن های افقی نیاز به وسیله ای است تا حرکت رو به جلو دانه را ایجـاد نمایـد، امـا در سـفیدکـن عمودی، برنج در اثر نیروی وزن خود مسیر عمودی را طی می کند.

soochella.ir

ب – براساس نحوه سفید کردن دانه

بر اساس نحوه سفید کردن، سفیدکن ها به دو گـروه، سفید کن های سایـشی و مالـشی (اصطکاکی) تقسیم بندی می شوند. تصویر 12 – 24 ، نحوه جداسازی سبوس از برنج قهوه ای را در دو سیستم سایشی و اصطکاکی نـشان می دهد. عملیـات جداسـازی سـبوس از بـرنج قهوه ای در سیستم سایشی در اثر تماس دانه ها با دیواره زبر دستگاه و در سیستم اصـطکاکی بیشتر در اثر تماس دانه ها با یکدیگر انجام می گردد.

چون در سیستم سایـشی بـا اعمـال فـشار کمتـری جداسـازی سـبوس از بـرنج قهـوه ای صورت می گیرد، بنابراین قدرت مصرفی دستگاه و همچنین دانه های شکسته شـده تولیـدی کمتر خواهد بود. در سفید کن اصطکاکی به دلیل اعمال فشار بیشتر مقـدار بـرنج شکـسته و قدرت مـصرفی بـه ازای هـر واحـد از ظرفیـت دسـتگاه نـسبت بـه سـفیدکن سایـشی بیـشتر می باشد. مقدار سبوس تولیدی در این نوع سفیدکن قابل کنترل است. بـرنج حاصـله از ایـن سیستم دارای سطحی صاف و شفاف تر از سیستم سایشی است. چنانچه از اعمال فشار زیـاد در این سیستم خودداری شود می توان به راندمان تبدیل مناسبی دست یافت.

سفید کن های سایشی

سفیدکن سایشی عمودی

در سفیدکن سایشی عمودی (تصویر 25 – 12 ) ، برنج قهوه ای وارد فاصـله بـین محفظـه و گردنده مخروطی می شود و لایه سبوس بوسیله سطح زبر مخروط در حال دوران از دانه هـا جدا می گردد. از آنجایی که مخروط سایشی یک مخروط نـاقص معکـوس اسـت، سـرعت خطی در بخش بالایی دستگاه بیشتر از بخش پایینی می باشد، امـا تـراکم و فـشار در بخـش پایینی بیشتر از بخش بالایی است در نتیجه عمل سبوس برداری در بخش بالایی بیشتر انجام می شود، ولی نیروی اصطکاک در بخش پـایینی بیـشتر اسـت. قـسمت اصـلی ایـن دسـتگاه مخروطی است که سطح آن از مواد زیـر پوشـیده شـده اسـت و بعـد از مـدتی کـار کـردن مستهلک شده و لازم است تا سطح آن مجدداً مرمت گردد.

یکی دیگر از قسمت های سفیدکن سایشی عمودی، صفحه استوانه ای مشبکی است کـه قسمت مخروطی را احاطـه کـرده و از طریـق سوراخ های آن، سـبوس جـدا شـده از بـرنج قهوه ای از محفظه سفید کن خارج می شود. فاصله بین صـفحه مـشبک و سـطح مخـروط از طریق قطعاتی قابل تنظیم است. هـر چـه ایـن فاصـله کمتـر باشـد، سـبوس بیـشتری برداشـته می شود و برنج سفیدتر می شود. علاوه بر این، عواملی دیگری بـر روی میـزان سفیدشـدگی برنج تاثیر می گذارند که عبارتند از: میزان زبری پوشـش قـسمت مخروطـی، نـرخ تغذیـه و نرخ خروجی دانه، نوع رقم و میزان رطوبت آن و سرعت محیطی .

مزایا

بخشهایی از این ماشین از قبیل صفحه مشبک محفظه، کفشک هـای لاسـتیکی و سـطح سایشی بطور عملی قابل ساخت و تعویض می باشند.
این دستگاه برای هر رقم برنج قابل استفاده است و بازده آن بـا بـرنج نـیم پـز شـده عـالی است.
درجه سفید شدن برنج در آن قابل تنظیم است.
عمر این ماشین طولانی است.
هزینه کاری آن پایین است.

معایب

این دستگاه حجیم و سنگین است.
احتیاج به دقت و نیروی انسانی ماهر دارد.
توان مورد نیاز آن زیاد است.
غلطک سایشی باید تحت درجه حرارت خاصی ساخته شود. در غیـر این صورت بخـش ساینده، تیزی لازم را نخواهد داشت.
توزیع فشار در امتداد خط عمودی یکنواخت نمی باشد. این امر منجر به سفید شدن غیـر یکنواخت دانه های برنج در قسمت های مختلف محفظه سفید کن می شود.

سفیدکن سایشی افقی

این دستگاه دارای غلطک سایشی که در قسمت ابتدایی آن مارپیچ فولادی برای تغذیـه و حرکت دانه ها در محفظه سفیدکن نصب شده اسـت و پوشـش کلاهکـی کـه روی یـک محور تو خالی و افقی منگنه شده است، می باشد. این محور در داخل یک اسـتوانه فـولادی شکاف دار، با سرعت بالا دوران مـی کنـد. مخـزن ورودی و دریچـه کنتـرل تغذیـه در بـالای مارپیچ تغذیه تعبیه شده اند. در این نوع سفیدکن، درجه سفید شدگی برنج (درجه سـفیدی) با تنظیم فشار دریچه خروجی انجام می شود. این بخـش بطـور عمـده شـدت جریـان دانـه و بطور جزیی فشار اعمال شده را در فرآیند تبدیل کنترل می کند. به این ترتیب که با حرکت وزنه بر روی صفحه مقاوم، میزان فشار وارده بر دریچه قابل تنظیم می باشد. چنانچـه میـزان فشار داخلی بیش از فشار وارده از طرف وزنه باشـد، دریچـه بـاز می شود. تـصویر 12 – 26 نمایی از سفیدکن نوع غلطکی سایشی افقی را نشان می دهد. پس از تغذیه دانه توسط مارپیچ فولادی، دانـه از فاصـله بـین غلطـک سـاینده گـردان و اســتوانه فــولادی شــکاف دار عبــور نمــوده و لایه های ســبوس بــرنج توســط لبــه هــای تیــز غلطک های سـاینده، تراشــیده شـده و بـه ذرات ریـز تبــدیل می شوند و ذرات ســبوس از شکاف های استوانه فولادی عبور می کنند. جریـان هـوا از داخـل محـور توخـالی و از میـان شکاف های استوانه غلطک ساینده جریان می یابد و جـدا شـدن سـبوس را از آن تـسریع ودانه ها را خنک می کند. برنج سفید شده از دریچه خروجی دستگاه تخلیه می شود.

مزایا

راندمان تبدیل و عملکرد برنج سالم در کار با این دستگاه بالاست.
جدا شدن سبوس به علت وجود روزنه هوایی موجود در دستگاه، آسان تـر و یکنواخـت انجام می شود.
در این دستگاه درجه سفیدکنی قابل تنظیم است.
لبه های غلطک که از مواد خاصی ساخته می شوند، بسیار سخت و تیز می باشند.

معایب

به علت اینکه ماشین مذکور بطور افقی استقرار می یابد، دانه های بـرنج تمایـل دارنـد در بخش تحتانی قرار گیرند، چنانچه زاویه تمایل آن به درستی تنظیم نشود (بـر حـسب رقـم و شرایط برنج)، سفید شدن برنج یکنواخت نخواهد بود.
این دستگاه احتیاج به مواظبت و توجه دقیق دارد.
فاصله بین استوانه مشبک و غلطک ساینده قابل تنظیم نمی باشد.
اگر قطر غلطک ساینده حدود 1.5 سانتیمتر کاهش یابد، باید غلطک تعویض شود.
ساخت غلطک ها با امکانات کارگاه های محلی مشکل می باشد.

سفید کن های اصطکاکی

سفیدکن اصطکاکی دمشی

این سفیدکن ساخت کشور ژاپن بوده و در انتهای خط تبدیل از آن استفاده می شود. در این سفیدکن برنج تحت جریان هوای عبوری از دستگاه خنک می گردد. قسمت های اصلی این دستگاه شامل مارپیچ انتقال، توپی، محفظه شش ضلعی، دریچه های ورودی و خروجـی و مکنده هوا می باشد. برنج بعد از عبور از دریچـه ورودی قابـل تنظـیم، وارد محفظـه سـفید کن شده و توسط مارپیچ در طول دستگاه به جلو رانده می شود. بـرنج پـس از رسـیدن بـه توپی که دارای دو برجستگی است، به چـرخش درآمـده و پـس از سـفید شـدن از دریچـه خروجی تخلیه می شود. محفظه توپی سفیدکن شامل یک صفحه مشبک بـه صـورت شـش ضلعی است روی سطح آن برجستگی هـای کـوچکی قـرار دارد کـه باعـث افـزایش سـطح تماس و سفید شدگی برنج می شود. این قسمت ها به گونه ای ساخته شـده اسـت کـه هـوا بـه راحتی در بین آن ها جریان می یابد. جریان هوا علاوه بر خنک کردن بـرنج باعـث تـسهیل در خروج سبوس جدا شده از برنج قهوه ای می شود. خنک شدن برنج در داخل محفظه میـزان تنش های حرارتی که در اثر فشار و اصطکاک به وجود می آید را کاهش می دهد. تـصویر 12-27 دستگاه سفیدکن اصطکاکی دمشی را نشان می دهد.

سفید کن تیغه ای

اجزای این سفیدکن شامل یک توپی آهنی با دندانه های ریخته گری شده ای بـرروی آن است. توپی حول محور خود در داخل یک استوانه هـم مرکـز دوران می نماید. در محـیط توپی ریخته گری شده به اندازه یک چهارم از طول آن چند دندانـه مـارپیچ تعبیـه شـده (در قـسمت ورودی دستگاه یا محفظه توپی) و در سه چهارم بقیه نیز بین 4 تا 6 دندانه راست (موازی بـا محـور توپی) نصب شده است (تصویر12-28). میله آهنی به نام کاردک یا تیغه در داخل محفظـه تبدیل، با ایجاد مقاومتی در مقابل حرکت دانه، درجه سفید شدن آن را کنترل می نماید. این تیغه به منظور تنظیم فاصله، به طور دستی می تواند بسمت جلو و عقـب حرکـت کنـد. بـرنج قهوه ای از انتهای محفظه بالایی، تغذیه و بـرنج سـفید از انتهـای دیگـر نیمـه پـایینی محفظـه تخلیه می شود. مقدار فشار وارده بر برنج در این سفیدکن 500 گرم بر سانتیمتر مربع اسـت، وجود این فشار بر برنج و حرکت چرخشی و طولی آن در دستگاه باعث ایجـاد اصـطکاک و در نهایت سفید شدن برنج می گردد. سبوس جدا شده از برنج از طریق سوراخ های سـیتکا (شبکه توری محفظه توپی) و توسط یک فن از محیط دستگاه دور و بـه اتاقـک مخـصوص سبوس انتقال داده می شود.

عوامل زیادی بر میزان سفید شدن و درصد شکست برنج در ایـن نـوع سـفید کـن تـاثیر می گذارند که از آن جمله می توان بـه سـرعت گردشـی تـوپی، فاصـله تیغـه از تـوپی، دبـی خروجی برنج از دستگاه، نوع رقم و محتوای رطوبت آن اشاره نمود. تنظـیم فاصـله تیغـه از توپی و نرخ خروجی دانه از دستگاه بر روی درجه سفیدی و درصد خـرده بـرنج در مرحلـه تبدیل از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. با کاهش فاصله بین تیغه و توپی و نرخ خروجـی برنج از دریچه تخلیه، درصد خرده برنج و درجه سفیدی معمولاً افزایش می یابد. ولی درجه سفیدی و میزان شکست به نوع رقم و میزان رطوبت دانه بستگی دارد. در اکثر کارخانه های شالی کوبی کشورمان از سفیدکن تیغه ای که بر اسـاس طـرح اولیـه سفیدکن انگلبرگ در کارگاه های صنعتی داخـل کـشور بـه ویـژه در اسـتان گـیلان سـاخته می شوند، برای سفید کردن برنج قهوه ای استفاده می گردد. بررسی های به عمـل آمـده نـشان داده است که بطور کلی راندمان تبدیل و درصد تبدیل برنج سالم در سفید کـن تیغـه ای در مقایسه با سفید کن های جدید کمتر است. این امر موجب افـزایش درصـد شکـست بـرنج و کاهش درآمد کشاورزان می شود.