بیماری پوسیدگی طوقه برنج
Gibberella fujikuroi
بیماری پوسیدگی طوقه برنج
بیمـاری پوسیدگی طوقه
برنج Bakanae disease and Foot Rot یکی از بیماریهای بذر زاد برنج است که از خزانه تـا شالیزار روی برنج دیده می شـود . پوسیدگی طوقه برنج اولـین بـار در سـال ۱۸۲۸ از ژاپن گزارش گردیـد و در حـال حاضـر در تمـام منـاطق برنج کاری دنیا با نامهای مختلف پراکنده است در چین بنام سـاق سـفید، در فیلیپـین بنامهـای Palay lalake و Man rice و در گویان نیز بنام Man rice معروف است. همچنین از پوسیدگی طوقه برنج بـا عنـوان Bakanae و یا Foolish seedling نیـز ذکـر شده اسـت و در حال حاضـر در اکثـر منـابع و مقـالات منتـشره در ایـن مـورد، در سطح دنیا بنام Bakanae disease and Foot Rot معروف است . این بیماری در ایران اولین مرتبـه توسـط ابـراهیم نـسبت در سال ۱۳۴۳ از شالگوراب فومن گزارش گردید . در حال حاضـردر مــزارع بــرنج اســتان هــای گــیلان، مازنــدران، اصــفهان، فــارس، آذربایجان شرقی، زنجان و خراسان وجود دارد.
عامل بیماری
فرم جنسی قـــــــارچ عامل بیماری پوسیدگی طوقه برنج تحـــت نـام Gibberella fujikuroi (Saw.) Wollenw و فرم غیرجنسی آن بـه دلیـل اختلاف نظر در بین قارچ شناسان به نـام هـای مختلفـی ذکـر شـده است. در اکثر منابع عمومی بیماری شناسی گیـاهی، آن را بـه نـام Fusarium moniliforme Sheldon معرفـی کـرده انـد. امـا تحقیقات سالهای اخیر که علاوه بر شیوه های رایج، از تکنیکهـای ملکــولی و شناســایی تیــپ آمیزشــی نیــز بهــره جــسته انــد، نظــر قــارچ شناســانی کــه دو گونــه F. fujikuroi Nirenberg و F. Proliferatum Var. Proliferatum را بـه عنـوان عامـل بیماری پوسیدگی طوقه برنج معرفی کرده اند ر ا تاییـد مـی نماینـد، همچنان که در شمال کشورمان این دو گونـه بـه همـین ترتیـب از هم تفکیک و شناسایی شده اند. بنابراین دو گونه مذکور به عنـوان عوامل بیماری پوسیدگی طوقه برنج معرفی میشوند.
علایم بیماری
قارچ عامل بیماری پوسیدگی طوقه برنج در مرحلـه جوانـه زنـی بـذر شـروع بـه رشد نموده و به صورت پوشش سفید رنگ میـسیلیومی همـراه بـا کنیدیهای فراوان در اطـراف جوانـه هـا و ریـشه هـای اولیـه رشـد مینماید که به خوبی قابل مشاهده است . این جوانه ها و ریشه هـای اولیه معمولاً کم کم قهوه ای شده و سپس می میرنـد . علائـم بـارز این بیماری در خزانـه، پوسـیدگی و کـشیدگی قـد نـشاءها اسـت . نشاءهای قد کشیده معمولاً چند سانتی متر از نشاء های سالم بلنـدتر بوده، دارای برگ هایی باریک و کشیده هستند . سـاقه نیـز در ایـن نشاءها لاغر و کشیده و بـدون اسـتحکام اسـت . رشـد غیـر طبیعـی نشاءها همراه با تغییر رنگ می باشد، آنها ابتدا رنگ پریده و سپس کم کم زرد رنگ و بعداً قهوه ای مـی شـوند . در شـرایط مرطـوب معمولاً در همه نشاء هایی که در اثر این بیماری می میرنـد، پـس از مدتی پوشش سفید رنگی از بیمارگر در قسمت بالایی طوقه رشـد و توسعه می یابد. رنگ آن بعداً به صورتی تغییـر مـی یابـد . توسـعه علائم قدکشیدگی به نژاد قارچ عامل بیماری و به شرایط محیطـی وابسته است . همه نشاهای آلوده علائـم قـد کـشیدگی را ندارنـد . گاهی آنها از رشد باز مانده یا ممکن است بصورت طبیعـی ظـاهر شوند. در این حالت بدون اینکه تغییری در قد گیاه حاصـل شـود، برگهای آنها سبز رنگ پریده و متمایل به زرد می گردند، سـپس برگها به همراه ساقه کم کـم قهـوه ای مـی شـوند کـه ایـن حالـت مصادف با مرگ کامل نشاء مـی باشـد . اولـین علائـم آلـودگی در مزرعه، خشک شدن برگ های اولیه بوته های برنج است . در چنین مزرعه ای معمولاً علائم دیگر بیماری نیز قابل رؤیت می باشـد کـه مشخصترین آن قدکشیدگی پنجـه هـای آلـوده همـراه بـا رنـگ پریدگی است . در این حالت ساقه و برگ هـای گیـاه و مخـصوصاً برگ انتهایی باریک، بلند، نازک و پس از رنگ پریدگی کم کـم زرد میشوند (شکل۱۰ ) .
این پنجه ها بعدا قهوه ای شده و می میرند. علامت دیگـری کـه در بعضی از مزارع آلوده قابل مشاهده است، علائم کوتاهی قـد و کمی پنجه زنی در بوته های آلوده است . این علائـم در مزرعـه ای که شدیداً آلوده به این بیماری باشد، مشاهده میشوند. مرگ ناگهانی پنجه ها از علائم دیگر ایـن بیمـاری اسـت کـه این حالت معمولاً در زمان ظهور خوشه ها و یا پس از ظهـور آنهـا اتفاق مـی افتـد . در ایـن حالـت، گیـاه فرصـت زرد شـدن نیافتـه و برگها لوله ای شده و سپس خشک می شـود . در بعـضی از مواقـع در پنجه های آلوده، زاویه بین برگ انتهایی با محور ساقه یا خوشه عادی و طبیعی نیست بلکه تقریباً زاویه قائمه میباشد(شکل۱۱ ).
در مزرعه علایم بیماری و مرگ و میر بوته ها حتی تا پـس از ظهـور خوشه ها نیز ادامه می یابد. بوته های آلوده در مزرعه معمولا بطـور کامـل میمیرند، اما مشاهده شد ه است که تعدادی از پنجه ها در یک بوته مـرده و بقیه پنجه ها سالم باقی مانده اند (شکل۱۲ ) .
خسارت بیماری
خسارت این بیماری در سال ۱۹۳۱ در هوکایدو ژاپـن ۲۰ %و در منطقـــه Kinki-Chugoku در ســـال ۱۹۷۵ ،۵۰-۴۰ درصـــد گزارش شده است . کاهش محصول ناشی از این بیماری در ناحیه شرقی اوتراپرادش هند ۱۵ درصد و در قـسمت شـمالی و مرکـزی تایلند ۱۴٫۷-۳٫۷درصد برآورد گردید . در مناطق شمالی اسـترالیا این بیماری به عنوان بیماری واریته های
برنج زودرس معرفـی شـد که عامل کاهش محصول تا ۷۰ درصد بوده اسـت . در هندوسـتان در اثر این بیمار ی یک پوسیدگی شدید خوشه طی سالهای ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۶ اتفاق افتاد که باعث ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش محصول در ارقام پاکوتاه و پرمحصول گردید. در ایران خـسارت آن در سـال ۱۳۴۳ در شالگوراب فومن ۵-۸ درصد تعیین شد.
چرخه بیماری
قارچ عامل بیماری روی بوته های مرده در مزرعه رشد کـرده و کنیدی های فراوانی تولیـد مـی کنـد کـه بـه آسـانی در فـضای مزرعه پراکنده شده و منبع ایجاد آلودگی در گلها و بذور حاصل می باشد همچنین پریتس قارچ نیز در صورتی که شرایط محیطـی مساعد باشد، روی بوته های مـرده تـشکیل مـی شـود امـا نقـشی در زمستانگذرانی و انتقال بیماری به فصل دیگر ندارد. گزارش شده است که در تایوان روی ۵۰ درصـد از بوتـه هـای بیمار در مرحله رسیدن، پریتس قارچ تشکیل می شود. در ژاپـن در منطقه Miyagi نیـز فـرم جنـسی عامـل بیمـاری بـه فراوانـی روی ساقه های مرده در فصل پائیز تشکیل مـیشـود . درگـیلان نیـز فـرم جنسی بیمـارگر روی بوتـه هـای مبـتلا و مـرده بـرنج و روی تـوده میسلیومی سفید تا صورتی قارچ در بعضی مزارع تشکیل مـی شـود (شکل۱۳ ) .
اما آن ها در شـرایط مرطـوبی وبـارانی در مزرعـه بـه سـرعت تبدیل به فرم غیـر جنـسی مـی شـوند، ولـی اگـر سـاقه هـای دارای پریتس بموقع از مزرعه جمع آوری شده و خشک شوند، تا مـدت طولانی قابل نگهداری میباشند. هرچند که قارچ عامل بیماری بـذرزاد اسـت امـا خـاکزی نیـز میتواند باشد ولـی قـادر نیـست کـه در منـاطق گرمـسیری مـدت زیادی در خاک دوام بیاورد . این قارچ حدود چهار ماه به صورت هیفهای با دیواره ضخیم شـده و یـا ماکروکنیـد ی در خـاک بـاقی میماند. مطالعات انجام شده در گیلان نـشان داد کـه قـارچ عامـل بیماری قادر است در بقایای گیاهی ودر خاک تـا سـال بعـد بـاقی بماند، اما تراکم آن از پس از برداشت تـا شـروع خزانـه گیـری در سال بعد بشدت کاهش پیدا میکند. با ایـن وصـف عامـل اصـلی انتقال بیمـاری بـذر مـی باشـد و اساسـاً بـه عنـوان بیمـاری بـذرزاد شناخته می شود. بذرها در مزرعه آلوده می شوند، بـذرهای شـدیداً آلوده جوانه نزده و یا در صورت جوانه زدن بسرعت در اثـر رشـد قارچ در اطراف بذر میمیرند (شکل۱۴ ) . بذوری که آلودگی کمتری دارنـد و یـا وقتـی مخلـوط بـذور آلوده و سالم کشت میشـود ، نـشاهای تولیـد شـده دیرتـر از بـین میروند. نشاهای حاصل از خزانه های شدیداً آلوده که ظاهراً سالم بنظر میرسند، بیماری را به مزرعه منتقل میکنند.
کنترل بیماری
بـرای کنتـرل ایـن بیمـاری بـه دلیـل بـذرزاد بـودن عامـل آن، ضدعفونی بـذر بـا انـواع قـارچکش هـا بهتـرین راه مبـارزه بـا ایـن بیماری می باشد. در گذشته از ترکیبات جیوه ای و فـرم آلدهیـدی بـرای ایـن منظـور اسـتفاده مـی شـد. پـس از ممنوعیـت مـصرف ترکیبــات جیــوه ای در ســال ۱۹۷۳ و در پــی مطالعــات گــسترده ، قارچکشهای بنومیـل و بنومیـل تیـرام جـایگزین آنهـا گردیدنـد. بعلاوه قارچکـشهای تیـرام، کـار بنـدازیم و تیوفانـات متیـل تیـرام بصورت ضدعفونی بذر موثر تشخیص داده شـده اسـت . در ژاپـن بدنبال بـروز مقاومـت در قـارچ عامـل بیمـاری در مقابـل بنومیـل، قارچکشهای تیوفانات متیل تیرام و تیابنـدازول + کاپتـان کـه قـبلاً بطور مداوم مصرف نشده بود توصـیه گردیـد . امـا بررسـی بعـدی نشان داد که ایزولـه هـای مقـاوم بـه بنومیـل، همچنـین بـه تیوفـات متیل و تیابندازول نیز مقاوم بودند ولی قارچکشهای پروپیکونازول (Propiconazole ( و تریفلومــــــــایزول (Triflumizole ) در کنترل ایزوله های مذکور موثر بودنـد . در ایـران ابتـدا قـارچکش کاربوکسین تیرام وسپس به دلیل عـدم کـارآیی آن و توسـعه ایـن بیماری در استان گیلان قارچکش هـای بنومیـل تیـرام و تیوفانـات متیل تیرام برای این امـر توصـیه شـدند. در سـالهای اخیـر نیـز دو قــــارچکش تریفلومــــایزول (تــــریفمینEc% 15 ) و سلــــست (فلودیوکسونیل Fs% ۲٫۵) برای ضدعفونی بذر علیه ایـن بیمـاری به ثبت رسیده است.
ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ
ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻗﺎرچﻫﺎی ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺎرچ ﻫﺎی ﻏﻴﺮ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا و ﺳﺎﭘﺮوﻓﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ برای کنترل گونه های فوزاریوم مورد بحث قرار گیرد . به عنوان مثال با استفاده از گونه Trichoclerma harzianum برای کنترل گونه های فوزاریوم در جهان اقدام میشود همچنین از قارچGliocladium catemulatum برای کنترل قارچهای خاکزی استفاده میشود .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.