بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج

(Bactreial Leaf Blight of Rice =BLB )

بیماری باکتریایی برنج (سوختگی برگ شالی) ناشـی از بـاکتری Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo) برای اولین بار در سال 1884 در جنوب ژاپن مشاهده شد. این بیماری به دلیل گسترش ارقام برنج با عملکرد بالا و حساسیت زیاد به نیتروژن در سه دهه گذشته بـه یک بیماری مهم در اکثر کشورهای برنج خیز جهان و به خـصوص در کـشورهای گرمـسیر آسیا تبدیل شده است. بلایت باکتریایی برنج بیماری شـایع و مخربـی اسـت کـه میلیونها هکتار از اراضی کشت برنج را در سراسر آسیا تحت تاثبر قرار میدهد . بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در شرایط طبیعی باعث 10 تا 20 درصد و در آلودگیهای شدید 50 تا 70 درصد کاهش محصول میشود . دامنه خسارت بیماری به مرحله آلودگی برنج به عامل بیماری ، درجه حساسیت ارقام و تا حد زیادی شرایط محیطی بستگی دارد .

برنج سوچلا

در ایران باکتری Xanthomonas اولـین بـار توسـط خـوارزمی در سـال 1345 از بـذر بــرنج گــزارش شــد. ســپس ذاکــری و همکــاران در ســال 1362 بــا اســتفاده از آزمــونهــای بیوشیمیایی باکتری Xanthomonas oryzae را از بذور ارقام آمل1 و آمل 3 جداسازی و شناسایی کردند. قاسمی و همکاران در سال 1387 و خشکدامن و همکـاران در سـال 1388 بر اسـاس آزمـونهـای انجـام شـده بـاکتری X. oryzae pv. oryzae را بـه عنـوان عامـل بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج از خزانـه و مـزارع بـرنج اسـتان گـیلان گـزارش کردنـد.

بیماری باکتریایی برنج (سوختگی برگ شالی)

عامـل بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Xoo)، باکتری زردرنگ، لعابی، گرم منفی میله ای شکل با یک تاژک قطبی است. دامنه میزبانی باکتری Xoo وسیع است. این باکتری عـلاوه بر برنج دامنه وسیعی از گیاهان خانواده گرامینه را آلوده میسازد. ایـن میزبـانهـا بـه عنـوان منبع مایه آلوده کننده اولیه برای باکتری و جایگاهی برای بقا محسوب میشوند. علایم بیماری به واریته یا فیزیولوژی گیاه برنج، بیماریزایـی بیمـارگر و شـرایط آب و هوایی بستگی دارد.

soochella.ir

بلایت باکتریایی در تمامی مراحل رشدی برنج به وقوع می پیوندد، امـا افزایش شدت بیماری در مرحله پنجه زنی تا بلوغ است. بیمـاری دارای سـه علایـم مـشخص سوختگی برگ (leaf blight)، پژمردگی یا کرسک (kresek) و زردی برگ (yellows) میباشـد. علایـم سـوختگی بـرگ متـداولتـر بـوده ولـی در مرحلـه کرسـک بیشترین خسارت به گیـاه وارد مـیشـود. در زردی بـرگ ، بـاکتری در خـود بـرگ وجـود ندارد.

soochella.ir

اولین علایم بیماری در مزرعه یک تا سـه هفتـه بعـد از انتقـال نـشاء بـه زمـین اصـلی (معمولاً از مرحله حداکثر پنجه زنی) به صورت نوارهای زرد رنگ در طول پهنک برگ یـا زردی در نوک برگهای جوان دیده میشود کـه بـه تـدریج تغییـر رنـگ داده و بـه رنـگ سفید متمایل بـه خاکـستری تبـدیل مـیشـوند  . در صـورت شـدت بیمـاری برگها به سـرعت خـشک مـیشـوند امـا بـرگهـای قـدیمیتـر علایمـی از بیمـاری Bactreial Leaf Blight of Rice نـشان نمیدهند.

برنج سوچلا

علایم این بیماری شبیه به علایم کمبود مواد غذایی بـه خـصوص کمبـود پتاسـیم میباشد و در نگاه اول علایم بیماری به کمبود عناصر غذایی نسبت داده مـیشـود. ولـی در مزرعه آلوده به باکتری X. o. pv. oryzae بوته شاداب و سـبز بـوده و فقـط یـک یـا دو برگ و در شرایط آلـودگی شـدید چنـدین بـرگ جـوان علایـم زردی را نـشان مـیدهنـد. بوته های دارای علایم بیمـاری باکتریـایی بـه طـور پراکنـده در مزرعـه دیـده مـیشـوند.

بیماری باکتریایی برنج (سوختگی برگ شالی)

در صورتی که در مزارع دارای کمبود عناصر غذایی، کل بوتـه ضـعیف مـیباشـد و هـمچنـین برگهای پائینی و قدیمی گیاه علایم زردی را نـشان مـیدهنـد. در منـاطق گرمـسیر علایـم پژمردگی یا کرسک از مرحله نشاکاری تا مرحله پنجه زنی اتفـاق مـی افتنـد. بـرگ گیاهـان آلوده پژمرده شده و به سمت بالا پیچ میخورند، رنگ برگها نیز تغییر کرده و متمایـل بـه خاکستری میشوند، سپس برگهـا زرد شـده و پژمـرده مـیشـوند و سـرانجام گیـاه از بـین میروند. ترشح اوز (ooze) باکتری به شـکل قطـره هـای شـیری رنـگ روی سـطح بـرگ (تصویر 14- 9  ) ، از علایم ویژه این بیماری و منبعی از مایه آلوده کننده ثانویه میباشد.

برنج سوچلا

ســوختگی باکتریــایی بــرگ بــرنج یــک بیمــاری آونــدی مــیباشــد، بــاکتری از طریــق روزنه های (هیداتودها)، زخمهـا یـا منافـذ ایجـاد شـده در پایـه غـلاف بـرگ در اثـر ظهـور ریشه ها و زخمهای ایجاد شده توسط حشرات یا پرندگان و طوفانها در پهنـک بـرگ وارد گیاه میشود و در فضای بین سلولی زیر اپیدرم تکثیـر یافتـه و سـپس از طریـق آونـد چـوب وارد گیاه شده و گسترش مییابد. در طول چند روز سلولهای باکتری و پلـی سـاکاریدهای خارج سلولی آوندهای چوبی را پر کـرده و اوز بـاکتری بـه شـکل قطـره بـه بیـرون ترشـح می یابند.

بیماری باکتریایی برنج (سوختگی برگ شالی)

اوز تولید شده به وسیله باد یا باران انتقال می یابد و منجر به ایجاد آلودگی در گیـاه می گردند، به ویژه زمانی که طوفان موجب ایجاد زخم در گیاه می گـردد. ورود پـاتوژن بـه داخل گیاه از طریق زخم بیشتر از منافذ طبیعی است. همچنـین زخـمهـای جدیـد نـسبت بـه زخمهای پیر مستعدتر به بیماری هستند. با وجود اینکه این باکتری بـذرزاد اسـت امـا انتقـال این باکتری از طریق بذر همواره مورد سئوال بوده است. به طور کلی انتقـال بـاکتری عامـل بیماری از طریق بذر آلوده، بقایای آلوده برنج در مزرعـه، علـفهـای هـرز میزبـان اطـراف مزرعه، آب آبیاری، به وسیله انسان (از طریق نشاکاری)، باد، باران، سـیلاب و تمـاس گیـاه آلوده با گیاه سالم صورت میگیرد.

soochella.ir

از شرایط مطلوب برای توسعه بیماری میتوان به درجه حرارت بالا 30 – 25 درجه سانتیگراد، رطوبت زیاد، بارندگی، سـیلاب، بـاد شـدید، میـزان بالای کود نیتروژنه، pH پایینتر از  5/5ـ 4.1 اشاره کـرد. معمـولاً وقـوع بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در مـزارع موجود در زمینهای کم ارتفاع، نواحی مرطوب بـا زهکـشی پـایین و مـستعد بـه سـیل، بـالا است. همچنین خسارت سوختگی باکتریایی در برنجهـایی کـه رنـگ بـرگ آنهـا تیـره تـر است، بیشتر میباشد که علت این امر را میتوان به بالا بـودن مقـدار ترکیبـات نیتروژنـی در برگهای تیره و افزایش سرعت فتوسنتز، رشد سریع برنج و افزایش تراکم گیاه نسبت داد.

soochella.ir

نژادهای (پاتوتیپهای) مختلفی از ایـن بـاکتری روی کولتیوارهـای مختلـف بـرنج گـزارش شده است. ظهور نژاد جدید از باکتری به سرعت رخ میدهد. این باکتری بسیار تغییـرپـذیر بوده و ساختار جمعیت آن تحت تـأثیر تغییـرات محیطـی از قبیـل تغییـرات فـصلی و وجـود ژنهای مقاومت به بیماری در کولتیوارهای کشت شده قرار میگیرد.

روشهای مدیریت بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج :

• استفاده از ارقام مقاوم : مقاومت برنج به باکتری عامل بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در مراحل رشدی مختلف متفاوت بوده و منطبـق بـا ژنوتیـپ میزبـان بـه عنـوان مقاومـت گیـاه جـوان ( مرحلـه نـشا) و مقاومت گیاه بالغ مطرح میباشد. تا کنـون 29 ژن مقاومـت R بـه BLB در ارقـام هنـدی و تعدادی از واریته های ژاپنی و گونه های وحشی برنج شناسایی شده است.
• تیمار بذر با آب داغ 57 درجـه سـانتیگراد بـه مـدت 10 دقیقـه قبـل از کـشت منجـر بـه نابودی اینوکلوم میشود.
• ضـــدعفونی بـــذر توســـط ســـولفات روی (%2) و نیـــز ترکیبـــات مـــسی از جملـــه اکسی کلرورمس وکوپراکسید قبل از بذرپاشی خزانه است.
• پیـشگیری از گــسترش بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در منــاطق عــاری از آلـودگی بــا اجـرای قرنطینــه بــرای جلوگیری از انتقال بذور آلوده − جلوگیری از زخمی شدن نشاءها هنگام انتقال از خزانه به زمین اصلی
• از بین بردن علفهای هرز، راتونهای آلوده به باکتری و بقایای گیاهی اطراف مـزارع بـه دلیل جلوگیری از زمستانگذرانی باکتری − زهکشی مناسب در زمان غرقاب شدید − عدم استفاده زیاد از کود نیتروژنه
• استفاده از کود سولفات پتاسیم در زمینهای دارای کمبود پتاسیم
• آغشته نمودن بذر بـرنج بـا جدایـه هـای آنتاگونیـست Pseudomonas fluorescens و نیــز جدایــه هــای آنتاگونیــست Bacillus spp کــه دارای فعالیــت آنتاگونیــستی علیــه o. pv. oyzae هستند.